5.         Sonuç

Osmanlıların savaş boyunca talihi sık sık değişmiştir; öyle ki, kimi zaman Enver Paşa ile arkadaşlarının en imkansız umutları gerçekleşecek gibi olmuş, kimi zaman da Balkan Savaşları felaketleri yeniden yaşanmıştır. Ancak, genel olarak ordu savaş öncesinde Genç Türkler ve Alman danışmanlarının modernleştirme programının gerçekleştiğini kanıtlamış, dostun da düşmanın da beklemediği başarılara ulaşmıştır. Osmanlı harekatının en görkemli zaferi Çanakkale’de yer almıştır.(51)

            Havacılık, Çanakkale/Gelibolu çıkarmasında sayıca az da olsa önemli bir rol oynamıştır.Müttefik kanatta günlük harekata katılan uçak sayısı hiçbir zaman 60’ın üzerine çıkmamışken, Merkez kuvvetlerde belki 20 yi bulmuştur. Uçakların bir kısmı genelde bakımdaydı, aksi taktirde kullanılamazdı. Dolayısıyla harekatta kullanılan uçak sayısı nispeten daha düşüktü. Zayıf motorlu uçaklar için hava koşullarının ağır olduğu, yedek parça sıkıntısının yaşandığı ve özellikle Almanlar ve Türkler için uzun ikmal hatlarının mevcudiyetinden dolayı harekat çok güç şartlar altında yürütülüyordu. Ayrıca kalifiye elemena çok ihtiyaç vardı. (52)

            Çanakkale Savaşı boyunca Türk Hava Kuvvetlerinin hiyerarşisi, rütbeyi dikkate almaksızın, havacılık taraftarlarının savaşın ilk evresinde eldeki çok az uçağı nasıl en iyi şekilde kullanılabileceği konusunda etkili olmalarını sağlamış; Serno, Türk ve Alman üst düzey komuta kademelerini Gelibolu yarımadasının savunulmasında daha fazla uçağın çok gerekli olduğuna kesinlikle ikna etmiş, bu da uçakların yaratacağı başarılara yol vermiştir. Savaşın son dönemlerinde hava gücü düşmanın aleyhine tersine dönmüştür. Savaş sürüklenip giderken,  Müttefiklerin birleşik hava kuvvetlerinin etkinliği ve uçak sayısı iyice azalmış, bunun aksine Türk Hava Kuvvetleri güçlenerek, Çanakkale’deki eşsiz Türk zaferine katkıda bulunmuştur.(53)

Ottomans chance changed frequently during the campaign; such that even the most impossible hopes of Enver Pasha and his friends became true, and some time the Balkan Campaign disasters repeated. Generally speaking, the army proved the realization of the modernization program that the jeune Turks and German consultants prepared well and gained great success. The most spectacular victory took place at Çanakkale.(51)

Aviation played an important although numerically minor role in the Dardanelles/Gallipoli campaign. The number of aircraft involved in daily operation at the maximum never exceeded about 60 on the Allied side, and perhaps 20 for the Central Powers at any given time. Some aircraft were usually under repair, or otherwise non-operational, so the actual number available for missions daily was relatively small. Operational conditions were difficult because of general weather conditions for low-powered aircraft, limited spares and lengthily supply lines-especially for the Germans and Turks. Qualified mechanics were much in demand.(52)

During the Dardanelles War, the hierarchy within the Turkish Air Force, without taking ranks into consideration, caused aviation advocates to become more effective for the optimum use of the few aircraft available in the first phase of the war; Servo convinced Turkish and German high level command authorities that more aircraft were necessary for the defense of Gallipoli Peninsula and this yielded to the success of the aircraft. On the contrary, at the last phases of the war air power was exerted against the enemies. When the war was going on, the number of allied aircraft and their efficiency declined while the Turkish Air Force gained strength and contributed to the Unique Turkish victory in Dardanelles.(53)

(51)            Stanford SHAW, …, A.g.e., s.380.

(52)            Richard T.WHıSTLER, “Over The Wine-Dark Sea, Aerial Aspects of the Dardanelles, Gallipoli Campaign, Part:III : Turco-German Aviation”, Over the Front, 1994, U:S.A., Vol 9 (3) s.230.