|
(5)
1918 Yılı Hava Harekatı ve Faaliyetleri:
1917 yılı sonundan itibaren iaşe bakımından çekilen zorluklar
6 ncı Orduyu büyük bir sıkıntıya sokmuştu. Alınan önlemler
sonuç vermemiş, açlık yüzünden ölüm, firar olayları artmış
ve ordunun disiplini bozulmuştu.
1918 yılı başında tarafların durumu şöyleydi:
Türk Ordusu:
6 ncı Ordu Karargahı Musul'da,
18 nci Kolordu Elaşık dolaylarında, Dicle nehri batısında, bir
kısım kuvvetleriyle de Küçükzap suyu sağ kıyısında,
13 ncü Kolordu, Dicle nehri doğusunda, Diyale nehri sağ kıyısında
Cebelihamrin hattında,
Sekiz uçaklı 2 nci Tayyare Bölüğü, 18 nci Kolordu emrinde Elaşık'ın
1500 metre batısında,
12 nci Tayyare Bölüğü, 13 ncü Kolordu emrinde Kifri'de
(Selahiye),
6 ncı Ordu Tayyare Kıtaat Komutanlığı ve tayyare parkı
Musul'da bulunuyordu.
İngiliz Kuvvetleri:
3 ncü Kolordu bir tümeniyle Diyale'nin doğusunda, Kasrışirin,
Hanikin, Kızılreyat, Şehriban bölgesinde, bir tümeniyle de
Diyale batısında Cebelihamrin, Deliabbas ve Sindiye bölgesinde,
1 nci Kolordu büyük kısmıyla Dicle doğusunda Samarra bölgesinde
ve bir kısım kuvvetleriyle de Fırat nehri dolaylarında Ramadi ve
Felluca'da,
Süvari tümeni Dicle kenarında Saidiye'de,
30 ncu Tayyare Bölüğü Bakube'de,
63 ncü Tayyare Bölüğü Samarra'da,
23 ncü Balon Bölüğü Bağdat yakınlarında Remadi'de idi.
Türk Başkomutanlık Vekaleti Filistin'deki İngiliz taarruzunu
durdurmak için sağlayabildiği birlikleri Filistin'e göndermek
zorunda kalmış, Irak'ı takviye edecek birlikler bulamamıştı.
Aslında İngilizler Irak cephesinde insiyatifi ele almış ve yeni
bir hamlenin hazırlığı içindeydiler. Bu sebepten başlangıçta
Irak cephesinde kara harekatı bakımından geçici bir sakinlik
vardı. Fakat havada her iki tarafın hava harekatı ve faaliyetleri
devam etmekteydi.
21 Ocak 1918'de 11 uçaklı bir İngiliz filosu Kifri'deki Türk
hava alanına hücum etti. Bu hücum sırasında topçu ateşiyle
bir düşman uçağı düşürüldü ve uçuş ekibinden kurtulan
olmadı. Aynı gün keşif için görevlendirilen Türk keşif uçağı
düşman uçakları tarafından düşürülmüş, uçağın ekibi İngilizler
tarafından esir edilmişti. Bu sıralarda Spat tipindeki bir
İngiliz uçağı Şörne mecburi iniş yapmış, Araplar tarafından
ele geçirilen uçucular Türk birlikleri yetişmeden önce öldürülmüşlerdi.
Ayrıca, asi Araplarla bağlantı sağlamaya çalışan iki İngiliz
uçağı daha ele geçirilmiş uçucuları esir edilmişlerdi.
24 ve 25 Ocak 1918'de Türk uçakları Bağdat dolaylarına hücum
ederek İngilizlere zayiat verdirmişlerdi.
31 Ocak'ta 13 ncü Kolordu Tayyare Bölüğünden Bakübe dolaylarına
uzak keşfe giden uçak, üç düşman Spat tipindeki av uçağının
hücumuna uğramış, yapılan hava muharebesinde düşmanın bir uçağı
düşürülmüş ve Türk uçağı da aldığı isabetlerden düşman
cephesi gerisine inmeye mecbur kalmıştı. Sağlam olarak inen uçak,
ekibi tarafından tahrip edilmiş ve uçucular Arapların yardımıyla
düşman hattını geçerek Türk hava alanına dönmeyi başarmışlardı.
Uçucuların göstermiş oldukları bu başarıyı ordu komutanlığı
takdir etmişti.
1918 yılı Mart ayına kadar önemli bir kara harekatı olmamıştı.
Mart ayı başından itibaren İngilizler Fırat bölgesindeki Türk
grubuna karşı taarruza geçerek 9 Mart'ta Hit'i, 10 Mart'ta da
Salihiye'yi işgal ettiler. bu taarruzdan önce İngiliz uçaklarının
Hit ve dolaylarında yaptığı hava keşif ve bombardımanları yakın
bir gelecekte düşmanın Hit'e karşı taarruza geçeceğini belli
etmişti. Bu sebeple Türk birlikleri uyanık bulunuyordu. Nihayet
taarruz başladı. Taarruza düşman uçakları da katılmıştı.
Alçaktan bomba ve makineli tüfeklerle yaptıkları hücumlarla çekilen
Türk kuvvetlerine pek çok kayıplar verdirmişlerdi. Bu taarruz
karşısında Türk birlikleri Hanbağdadi'ye çekildiler.
21 Mart'ta yapılan hava keşfiyle, düşmanın Fırat grubu
dolaylarında bir piyade tugayı ile bir süvari alayının bulunduğu
ve Hit güneyinde bir köprü kurduğu tespit edilmiş, görev sırasında
düşman uçakları ile hava muharebesi yapılmıştı.
22 Mart 1918'de Pilot Astsubay Cemal ve Rasıt Teğmen Basri Fırat
nehri dolaylarında yaptıkları bir keşif görevinde rastladıkları
bir düşman uçağını hava muharebesinde düşürmüşler ve keşif
sonuçlarını karargaha bildirmişlerdi. Bu muharebede İngiliz av
uçağı Türk uçağına nazaran çok süratli ve manevra
kabiliyeti olmasına rağmen çok iyi bir atıcı olan Türk
subayının mermilerinden kendisini kurtaramamıştı.
Fırat grubuna karşı yapılacak harekat için vurucu kuvvet oluşturan
İngilizler 30 ncu ve 63 ncü Tayyare Bölüklerinden birer uçak
kolunu da bu kuvvete katmışlardı.
Taarruzdan bir gün önce 25 Mart 1918'de Fırat grubu dolaylarındaki
Türk mevzileri üzerinde topçu ateşiyle düşürülen İngiliz uçağının
pilotu ile rasıtı esir dilmişlerdi. Esir edilen bu
subaylardan biri yarbay rütbesinde ve Irak'taki İngiliz Hava
Kuvvetleri Komutanı diğeri de kurmay binbaşı rütbesinde ve
vurucu kuvvetlerin kurmay başkanı idi.
26 Mart sabahı beklenilen düşman taarruzu başlamıştı.
Mevzilerini azim ve inatla savunan Türk birlikleri cepheden yapılan
taarruzları püskürtmüşlerse de cephenin sağından yan ve
gerilerine kadar sarkan düşman süvarilerinin kuşatma çemberinden
ve alçaktan taarruz eden düşman uçaklarının baskısından
kurtulamayarak tamamen esir edilmişlerdi. Bu muharebe sırasında
İngiliz hava birlikleri çevirme yapan birlikleri ile teması sağlayarak
İngiliz kuvvetlerine ilerleyecekleri yönleri bildirmiş, Türk
kuvvetlerine bomba ve
makineli tüfeklerle taarruz etmişlerdi.
6
ncı Ordu Komutanlığı 27 Mart 1918'de havadan düşman durumunu
keşfettirdi. Yapılan keşfe göre Hanbağdadi'de üç uçak havada
görülmüş, Hanbağdadi dolaylarında üç piyade taburu, daha
kuzeyde bir topçu bataryası, Vadiihoran doğusunda bir piyade
taburu, bunların kuzeyinde 100 otomobil, daha kuzey batısında bir
süvari alayı ve Cedide yakınında bir süvari müfrezesi vardı.
27 Nisan 1918 sabahı gün doğumunda başlayan düşman taarruzu uçakların
desteklemesiyle başarıya ulaşmış, İngilizler 29 Nisan'da
Tuzhurmato'yu işgal etmiş ve 13 ncü Kolordu Kerkük'e çekilmişti.
6 ncı Ordu Komutanlığı 13 ncü Kolordunun Küçükzap geçitlerini
tutmasını ve Kerkük'ün boşaltılmasına kadar burasının
savunulmasını emretti. Bu sırada Irak'taki Türk
birliklerinde kuruluş bakımından bazı değişiklikler yapıldı.
Bu değişikliğin sebebi, tayyare bölüklerindeki ikmal ve iaşe
zorluğu ve uçak sayısının az olmasıydı. 6 ncı Ordu Hava Kıtaat
Komutanlığı Ordu Komutanının iznini almak suretiyle 2 nci ve 12
nci Tayyare Bölüklerinin birleştirilmesi ve Dicle boyunda bir uçuş
üssü meydana getirilmesi için Hava Kuvvetleri Genel Müfettişliğine
bir teklif yaptı. Teklif uygun bulunarak bölüklerin numaraları
değiştirilmemek şartı ile birleşmeye izin verildi.
6 Mayıs 1918 günü saat 15.30'da Kerkük dolaylarında yapılan
hava keşfine göre; İngilzlerin dört süvari alayı, iki piyade
taburu ve üç batarya ile Kerkük yakınlarında bulunduğu ve
taarruza devam edeceği öğrenilmişti. Bu duruma göre 13 ncü
Kolordunun Kerkük'te tutunmasına imkan olmadığı anlaşılmış
ve Kerkük'ün akşama kadar boşaltılması emredilmişti. Hazırlığını
tamamlayan düşman taarruza geçerek 7 Mayıs 1918'de Kerkük'e
girdi.
İleri harekata devam eden İngilizler 10 Mayıs 1918'de Altınköprü
dolaylarında Türk mevzilerine taarruza geçtiler. Bu taarruzlar Türk
birliklerinin azimli savunmasıyla püskürtüldüyde de ağır kayıplara
uğrayan birlikler akşam karanlığından faydalanarak bulundukları
mevzilerden çekilmek zorunda kaldılar.
Düşmanın elde etmiş olduğu bu başarıdan faydalanarak daha
fazla ilerlemesi beklenirken 11 Mayıs 1918'den itibaren Kerkük yönünde
çekilmeye başladılar. İngilizler sıcakların başlaması ve
Tikrit'e kadar demiryolunun yapılması bakımından Eylül ayına
kadar harekatı durdurmaya karar vermişlerdi.
İngiliz kuvvetleri Kerkük'ten çekilmiş olmalarına rağmen İngiliz
uçakları Altınköprü dolaylarında bombardımana devam etti.
15 Mayıs 1918'de yapılan akınlardan birinde, 2 nci Tayyare Bölük
Komutanı Yüzbaşı Schütz Altınköprü çevresinde rastladığı
bir düşman filosuna taarruz ederek iki satıhlı bir düşman uçağını
düşürmüş ve böylece dokuzuncu defa hava muharebesini kazanmıştı.
Haziran ayında önemli bir harekat olmadı. Ağustos ve Eylül
aylarında havaların çok sıcak olmasından dolayı ancak iki keşif
uçuşu yapılmıştı. Bu görevlerden elde edilen bilgilere göre;
Dicle grubu karşısında bulunan düşman birliklerinde de değişiklik
olmadığı, Tikrit'teki eski ordugahların büyüdüğü ve
Tikrit'in sekiz kilometre doğusunda yeni bir ordugahın görüldüğü,
Tikrit ve Dur'daki ordugahlarda iki İngiliz piyade tugayı veya tümeni
ile topçu ve bir kaç süvari bölüğünün bulunduğu tespit
edilmişti. İngilizlerin yaptığı demiryolunun Tikrit'in dört
kilometre kuzeyine kadar ulaştığı ve halen yol üzerinde çalışıldığı
görülmüştü. Kerkük grubu bölgesinde yapılan hava keşfinde
ise, düşmanın Kifri'de altı uçak hangarı ile bazı depo ve
ordugahları görülmüştü. Ayrıca buradan Bakube ve Kızılrebat'a
kadar yapılmakta olan demiryolunun bitirilmiş olduğu,
demiryolunun dolma kısmı Kızılrebat'tan 10 kilometre uzağa
kadar uzatıldığı anlaşılmıştı.
Düşman uçakları, Fetha'da bulunan Türk mevzileri üzerinde uçarak
Filistin cephesindeki İngiliz başarıları hakkında bildiri
atıyorlardı. Düşmanın Cebelihamrin ve Fetha'daki Türk
mevzilerine karşı genel bir taarruza geçmek üzere hazırlığa
giriştiği öğrenilmişti. Böyle bir taarruzi harekatta 6 ncı
Ordu Komutanlığı eldeki zayıf kuvvetlerle kesin sonuçlu bir
savunma yapılmasını mümkün göremediğinden, oyalama
muharebeleriyle zaman kazanmaya karar vermişti.
23 Ekim'de düşman uçakları Cebelihamrin ve Eşşakka'daki Türk
kuvvetleriyle topçularının yerlerini tespit ederek hem bombardıman
etmişler hem de topçularına atış tanzimi yaptırmışlardı. Düşmanın
bu faaliyetleri 24 Ekim'de bir taarruza geçeceğine işaretti. Ordu
fazla kayıp vermemek için Cebelihamrin ve Fetha mevzilerinden daha
kuzeyde hazırladığı mevziye çekildi. Çekilme sırasında 63 ncü
İngiliz Tayyare Bölüğünün alçaktan makinalı tüfek ve bomba
taarruzuna uğradı.
6 ncı Ordunun Ekim ayı sonundaki durumu çok tehlikeli ve ümitsizdi.
Dicle grubu ve onu kurtarmaya giden Türk birliklerinin esir
edilmesi Dicle yolunu düşmana açmıştı. Ordunun elinde kalan
birlikler zayıf ve aynı zamanda dağınıktı. Musul'da bir alay
ve birkaç bataryadan ve muhafız birliklerinden başka kuvvet
kalmamıştı.
Düşman ise 31 Ekim'de Büyükzap'a kadar sokulmuştu. Bu son durum
karşısında 6 ncı Ordu Musul'u boşaltmaya karar vermiş ve ordu
Zaho doğrultusunda çekilmeye başlamış, Fırat grubu da
Telabyaz-Akçakale'de toplandıktan sonra Halep'ten Mardin ve
Diyarbakır'a giden yolları tutmakla görevlendirilmişti. Sonuç
olarak Ordu Dirizor-Gayyare-Meneva-Süleymaniye hattını tutmuştu.
|
