Amerika'da Mi-8 kullanildigi da tam olarak dogru degil, Amerikan askeri hizmetinde Mi-8/17 serisi sadece iki helikopter var ve bunlarda Ft. Polk'ta, ve National Training Center bunyesinde tek gorevi Sovyet bloku kuvvetlerini simule etmek olan(bir nevi kara "aggressor" gucu denilebilir) OPFOR dahilinde kullaniliyorlar. Bu sebeple Amerika'nin operasyonel anlamda bu helikopterleri kullandigini soylemek mumkun degil. Egitim faaliyetlerinde askerlere ornek olmasi babinda ucuruluyorlar. Nitekim sivil amacla Amerika'da Mi-8/17 kullanmak su anda mumkun degil, cunku bu helikopter tipi Amerikan sivil havacilik guvenlik standardlarini karsilamadigi icin FAA tarafindan sertifiye edilmedi asla. Tipki tum dunyada en yaygin parasutcu ucaklarindan olan Antonov An-2'nin ABD'de zirai ilaclama disinda kullaniminin FAA tarafindan yasaklanmis olmasi gibi. ABD cok onemli bir sivil helikopter pazari oldugu icin Kazan Helicopters(Mi-8/17'nin ureticisi) FAA sertifikasyonu icin canla basla calisiyor, ancak bu yilin sonlarina kadar Amerikan guvenlik standardlarini karsilayan bir Mi-17 versiyonu olmayacak. Bahsettiginiz helikopterlerden Puma ve UH-1H'in ayni standardlari rahatlikla karsiladigini animsatirim.

Bu helikopterlerin kal edildigi dogru degil. Ben su anda Turkiye'de yasamasam da bu helikopterlerin hala Jandarma Genel Komutanligi bunyesinde cesitli gorevlerle ucurulduklarini biliyorum. En son Izmir'deki TIAD 2001 hava gosterisinde bile bir tane varmis fotograflara bakilirsa..

Rus yapisi helikopterlerin TSK gibi yillardir Amerikan orijinli donanim kullanan bir organizasyonda verimli olarak kullanilamamasini ve problemlerle karsilasilmasini sadece ithalatci sirketlerin ayak oyunlari vb. gibi varligi bile supheli faktorlere baglamanin yanlis olacagini dusunuyorum. Bu helikopterler her cesit aksaminin metrik sisteme gore tasarlanmis olmasindan tutun da, tasarim felsefesindeki cok onemli farkliliklar(rotorlarin ters istikamette donmesi, avionik standardlarinin farkliligi vb.) nedeniyle cok buyuk lojistik problemlerini de beraberlerinde getirdiler. Bu sebeple ilk geldiklerinde onemli bir kriz yasanmisti. Bu gibi farkliliklar bakim/tamir altyapisinda onemli degisikliklere ihtiyac doguruyor. Ayrica uzun vadede hedefi Bati standardlarina gore helikopter uretmek olan bir organizasyonun Mi-8/17 ile baslamasi kanimca en uygun cozum olmazdi.

Puma diyerek AS.532 Cougar'i kastettiginizi tahmin ediyorum, AS.330 Puma tipi helikopterler sadece polis teskilatinda kullanildi, ve Puma ile Super Puma/Cougar'lar arasinda yine guvenilirlik ve teknoloji acisindan onemli farkliliklar var. Ben Cougar'lar ile ilgili bir problemden haberdar degilim Turk hizmetinde, bilgisi olanlar bizi aydinlatirlarsa sevinirim. Turk Hava Kuvvetleri'nin onemli bir ihtiyaci olan CSAR helikopteri ihalesinde bile gectigimiz yil AS.532UL'yi sectigi dusunulecek olunursa TSK Cougar'larindan memnun olmali, yoksa cok onemli bir gorev olan CSAR icin gidip de tekrar COugar almazdi diye dusunuyorum. Yaniliyor muyum?

Kursad A.
Washington, D.C.

Cougarlarin(Pumalarin gelistirilmis versiyonlari) alinmasi, bildiginiz gibi zamaninda Skorsky ile yapilan 90 adet Blackhawk alimi anlasmasinin hemen akabinde gerceklesti. Skorsky 45 adet helikopteri hemen teslim etti geri kalan 45 adet ise TAI'de ortak uretilecekti. Fakat Clinton yonetimi, haksiz bir sekilde Turkiyeye gizli silah ambargosu uygulamaya basladi, ayni zmanda Skorsky'nin teknoloji transferi konusunda isteksiz davranmaya basladi. Hatirlarsaniz ABD 1992-1997 arasinda Turkiyenin almak istedigi 10 adet ilave Super Kobra helikopterini insan haklari ihlalleri gerekcesi ile satis izni vermedi, gene CBU-87 tipi anti-personel/anti-material kullanilabilen muhimmati satmaya yanasmadi, gerekce gene bu silahlarin siviller uzerinde kullanilacagi kaygisi, ayni zamanda 1995 veya 1996 yilinda parasini odedigi Perry sinifi firkateynleri teslim etmedi veya geciktirdi. Hatta, o zamanlar siparis verilen ATACMS tipi 165 km menzilli gudumlu roketleri dahi neredeyse vermiyordu, tabi butun bu kistilamalar Turkiye bir NATO uyesi ulke oldugu halde yapildi. ABD bunlari yaparken Turkiyede PKK eylemlerini artirmis ve kirsal kesimde etkisini artirmaya baslamisti. Askeri birliklerin maobilitelerinin saglanmasi ve dogunun yuksek rakimli tepelerine asker, malzeme, silah naklinde helikopterler en onmeli araclardi. Eldeki UH-1 ler motor gucu yetersizligi yuzunden dogununn yuksek rakimli bolgelerine personel tasimasinda yetersiz kaliyorlardi. Iste Turkiyede bir bakima hem ABD'ye bagimli olmadigini gostermek, hem nakliye hekilopteri ihtiyacini gidermek, hemde o zamanlar gundemde olan EU'ya girme hayallerini guclendirmek icin Fransdan 20 adet AS-532 Cougar MK1 aldi. Bu Cougar'lari Emniyetin elindeki helikopterler ile karistirmayin, emniyetin elindeki 4 adet super puma helikopteri zaten kullanilmis olarak satin alindilar ve zaman icinde bir suru sorun cikardilar, hatta bir tanesi Istanbulda sehrin icine dustu. Govde olarak bu iki helikopter benzeselerde, Teknik olarak Super Puma ile Cougar lar arasinda farkliliklar var...Cougar hem tasima kapasitesi hemde aviyonik olarak Pumalardan ustun bir helikopter...Daha sonra 1997 veya 1998 yilinda ilave olarak 30 adet Cougar alinmasi kararlastirildi, bu biraz daha mantikli oldu cunku ilk 20 adet ile gerekli altyapi kurulmustu, bu siparisin 20 adedi Hava Kuvvetlerinn CSAR/SAR gorevlerinde kullanilmak uzere ustun aviyonik techizata sahip olarak alindilar, diger 10 adet ise Kara Kuvvetlerine gidecekti. Arama Kurtarma rolunde Cougar'larin kullanilmasi ise bu helikopterin menzil ve tasima kapasitelerinin uygunlugundan kaynaklaniyor. ABD her nekadar MH-60 Blackhawk lari CSAR/SAR gorevlerinde kullansada bu helikopterlerin tasima kapasitelerinin yetersizliginde yakiniyor. Bu yuzden kisa mesafeli kurtarmalarda CSAR/SAR gorevlerinde Blackhawklar, daha uzun menzilli daha cok personel gerektiren gorevlerde MH-53 ler kullaniliyor. Turkiye ABD gibi bir lukse sahip olmadigi icin govde saglamligi,tasima kapasitesi ve menzil olarak Blackhawk lardan "biraz daha" iyi olan Cougarlari secti. Blackhawk'larin Guney Dogu Anadoluda sevilmesinin esas nedeni, T700-GE-701 motorlarinin yuksek irtifa, hot conditionda performasinin yuksek olmasi. Bildiginiz gibi helikopterlerin cikabildikleri irtifa limitli. Bu yuksek irtifalardada gorev icin motorun sahip oldugu extra guc buyuk onem kazaniyor. Tasima kapasitesinden az odun verilerek bu irtifalarada max performansta gorev yapabilmesi Blackhawk'in Cougar'dan ustun oldugu taraf. Fakat sonucta Kara kuvvetleri Cougar'lari bati bolgelerinde kullanmaya basladi, bu sekilde doguda yukseklik dolayisiyla karsilasilan performans kaybi onlendi. Hava Kuvvetlerininde CSAR gorev bolgesi hepimizin tahmin edebilcegi gibi Guney Dogu Anadolu degil, Ege ve Akdeniz bolgesi yani deniz seviyesinde...Cougar helikopterleri Hava Kuvvetlerine yeni girmeye basladi sayilir, belki yeni operasyonel kabiliyet kazanmis olabilirler. Yakinda degisik uslerde konuslanmis 20mm toplu/Radarli/Flir kabiliyetli Cougarlari gorecegiz merak etmeyin. Sedat Beyin sordugu hangi hava ussumuzde Puma(Cougar) kullaniliyor sorusuna cevap sanirim cok yakinda veya baslamak uzere olabilir...

Rusyadan alinan Mi-8 veya ihrac versiyonu Mi-17'nin niye alindigini herkes gibi bende kendi kendime sordum, bir NATO ulkesi olan ve helikopter filosunun tamami neredeyse MADE in US veya Bati orijinli olan bir ulke niye gidip bu helikopteri aldi? Tabi olay gene helikopter ihtiyaci ve ABD'nin zamaninda bize uyguladigi ambargoya dayaniyor. Bu helikopterler Rusya'nin Turkiyeye borcuna karsilik aliindi, bu helikopterleirn yaninda gene standart disi BTR-80 zirhli araclari alindi ama Guney Dogunun dar daglik yollarinda bir suru sorunla karsilasti...MI-17 ler simdi ayni sorunlari var mi bilmiyorum ama Jandarma tarafindan Turkiyenin her tarafinda kullaniliyorlar. Her Rus silah sistemi gibi bunlarinda baslangic maliyetleri dusuk, ama sorun sanirim kalite ve lojistik sorunu, gene her Rus sisteminde oldugu gibi. Tabi Rusyada baska ustun silahlar varken neden 19 tane Mi-17 alindi. Bence o borca karsilik Ruslardan Hava Savunma Fuze sistemleri alinabilirdi. Ozellikle S-300MPU ve TOR-M1 gibi Hava Savunma sistemleri hem gelismis, hemde Turkiyenin ihtiyaci olan sistemlerdi. Zamanin sartlari bir bakima Turkiyeyi stratejik dusunmek yerine gunu kurtarmak zorunda birakti...

Sonuc olarak, benim kendi sahsi gorusum ekonomik olarak sorun yoksa, ana silah sistemlerinde tek kaynaktan tedarik Turkiye icin uygun degil. Pakistan'in bugun yasadigi seyleri bizde yasayabiliriz. Adamlar parasini verdigi halde 28 adet F-16 ucaklari teslim edilmedi ve colde bekletiliyor. Sebeb Pakistan'in nukleer silah yapmasi. Herhangi bir kriz durumunda Turkiyenin ikinci sahislardan Cougar parcasi tedarik sansi, blackhawk parcasi tedarik sansindan daha yuksek...Ayni sekilde butun muharip ucak filolarin ABD orijinli olmasi lojistik/egitim olarak iyi guzelde, kriz ve savas durumlarinda ABD'nin kontrolu altinda kaliyoruz...Iste bu yuzden baslangicta ATAK helikopteri projesinde milli uretilmesi sart sistemler belirlenmis olmasina ragmen, ABD'nin baskilari sonucunda bunlardan taviz veriyoruz. Yoksa ABD bize uretim lisansini vermiyor. Bu acidan bazen bizim basinda cikan Israel-Turkiye silah alis-veris anlasmalarina dikkat etmenizi oneririm. Keske ekonomik olarak durumunuz musait olsaydi F-16'larin yaninda, Mirage-2000 leri veya zamaninda Tornadolari alabilseydik... Yunanistan hava kuvvetlerinde biraz asiriya gitmis olsada(3-4 deigisik tipte muharip ucak kullanarak),temelde ABD'nin etkisinden kurtulmak amaci tasiyor...Butun bunlari soylerken 220 kusur F-16 ucagi olan Turkiye, ABD ambargo koydu diye butun F-16 ucuslarini durduracak degil. Hic bir sey yapamaz isek 30-40 ucagi kanabilize edip digerlerini aktif durumda bellirli "bir sure" tutariz...Ama bu gibi seyler sadece gecici cozumler...Neyse konuyu dagitmadaan, benc Turkiyenin yaptigi hem Cougar, hemde Blackhawk almasini dogru buluyorum....

Saygilar,

Feridun Tasdan

Mil Mi-8 hakkında kıymetli arkadaşlarım herşeyi yazmışlar, hatta benim yazmayı düşündüklerimden fazlasını da. Bir iki konu hariç ekseriyetine katılıyorum.

Mi-8 dünyanın en başarılı helikopterlerinden biridir. 1961'de ilk uçuşunu yapan, 1964'den itibaren hizmete girmeye başlayan bu helikopter 40'dan fazla ülke tarafından kullanılmaktadır. O kadar beğenilmiştir ki 1967'de geliştirilmiş bir modeli olan Mi-14, 1981'de de Mi-17 üretilmiştir. Aradan uzun zaman geçmesine rağmen Mi-17 değişik bir helikopter değildir. Temelde aynı helikopterdir. Mi-8'in Isotov TV2-117A motorları TV3-117MJ ile değiştirilmiştir. Tabii avioniklerde de değişiklikler vardır.

FAA'nın onay vermesi benim için çok birşey ifade etmiyor. Bu belge ABD orijinli hava araçları için önemli bir belge olabilir ama ABD dışında üretilenler için şövenist bir kalkan gibi kullanıldığı kanaatindeyim. Yalnız Airbus değil başlangıçta Concorde'a da aynı zorluklar çıkarılmıştı. Antonov An-2 dünyanın en iyi çok çift kanatlı uçaklarından biridir. THK tarafından da kullanılmaktadır.

Mil firmasına gelince... Dünyanın en önde gelen helikopter firmalarından biridir. İlk saldırı helikopteri Mi24 "Hind"i çıkardığında yer yerinden oynamıştı. Batı dünyası benzerini oldukça sonra çıkardı.

Maddi çöküntü içinde olan Rus Havacılık sanayii içinde Mil firması ekonomik açıdan son derece iyi durumdadır. Bütün dünya ülkelerine ihracat yapmaktadır. Kamov ise Ka-50 ve Ka-52'lerle büyük bir potansiyele sahiptir. Böyle bir gücü gözardı etmek bence yanlıştır. Bu firmalarla işbirliği yapılabilir, teknoloji tarnsferi sağlanabilir ve ülkemizde hakiki manada helikopter imali gerçekleştirilebilir. Rus helikopterlerinin metrik ölçülere göre imal edilmeleri hiçbir zorluk getirmez hatta kolaylık getirir. Bizim teknbisyenlerimiz inçin 1/8, 1/16, 1/32 , 1/64 gibi ölçülerde üretim yapmasını bilmezler. Ayrıca hiçbir batı firması da somun-civata sıkmanın ötesinde bir teknoloji getireceği kanaatinde değilim. Ama durum Rus ve Ukrayna firmaları durumunda oldukça farklı. Ekonomik nedenlerle bu ülkelerin firmaları her türlü teknolojiyi paylaşmaya hazırlar. Bunu son tank ihalesi ile Kamov Ka-50.2 "Erdoğan"ın da yer aldığı helikopter ihalesinde gördük.

Bu durumu uçaklar için de söyleyebiliriz. THvKv'nin elindeki T-37 ve T-38'ler çok eskimiş durumda. T-37'lerin değiştirilmesi gündemde, arkadan bunu T-38'ler takip edecek. T-37 muadili uçakların tasarımı oldukça kolay. Bunu biz rahatlıkla yapabiliriz. Eğer çekiniyorsak Çek Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu ile kolkola girebiliriz. T-38'lerin yerine niye Yak-141 veya MiG-AT'ler ülkemizde üretilmesin! (Ben montajdan, somun civata sıkmaktan bahsetmiyorum). Niye bu uçaklar "Made in Turkey" damgasıyla ihraç edilmesin!

NATO standartları ile uyumluluk o kadar abartılacak bir şey değil. IAI ve DASA MiG-21 ve MiG-29'ları "upgrade" ediyor ve uyumlu hale getiriyor. Bugün Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Mirage F-1'lerinde Rus yapısı "AA" füzeler ve fırlatma rampaları, Rus turbojetleri kullanılmakta. ABD Donanması havadan karaya gemisavar füzeler konusunda Rus yapısı Kh-71'i kullanmaya başladı bilr (şimdilik eğitim amacıyla olsa da). Kamov Ka-50.2'ler İsrail-Rus-Türkiye işbirliğiyle uyumlu hale getirilmişlerdi.

KIbrıs çıkartması sonrası olanları sakın unutmayalım. Ambargo geldi. Teslim edilmesi gereken F4'ler teslim edilmedi. Biz de mecburen THvKv tarihinde en fazla kırıma ve şehide mal olan İtalyan yapımı F-104S'leri almak zorunda kaldık.

Atatürk havacılığı ve havacılık sanayiini ülkemize yerleştirmek istiyordu. Daha fazla yorum yapmak istemiyorum çünkü işin içine politika bulaşacak. Ama o inanca ve o felsefeye dönebilirsek çok şeyler kazanırız. Bakın 2. Dünya Savaşı sonrası İngiltere ve Fransa ne yaptı! Başlangıçta bir iki örnek haricinde ABD yapımı savaş uçaklarını red ettiler, kendi geliştirdikleri uçakları kullandılar. Fransa şu anda "Rafale" gibi bir uçağı yapabiliyor. İngiltere "Eurofighter"ın en büyük ortağı...