TEMEL HAVACILIK BİLGİLERİ  SEYRÜSEFER GÖSTERGELERİ

Seyrüsefer göstergeleri ve Hava-Yer haberleşme cihazı:                                           

    Planlanan uçuşun güvenli bir şekilde tamamlanması için seyrüsefer yardımcıları ve hava-yer konuşmalarının yapıldığı telsiz pilotun en önemli yardımcılarıdır.

    Temel seyrüsefer yardımcıları; VOR (Very high frequency Omnidirectional Radio range), ADF (Automatic Direction Finder) ve NDB (Nondirectional radio Beacon)’dir.  

    VOR Yardımcıları:         

    VOR vericileri 108.00 – 117.95 frekansında (VHF) yayın yaparlar ve üç grupta sınıflandırılırlar.                          

    Birinci grup; Yüksek irtifa VOR’ı (High altitude VOR “HVOR”); 18.000 – 60.000 feet AGL irtifa ve 100 NM (Nautical Miles)menzil,

    İkinci grup; Alçak irtifa VOR’ı (Low altitude VOR “LVOR”); 1.000 – 18.000 feet AGL irtifa ve 40 NM (Nautical Miles)menzil,

    Üçüncü grup; Yaklaşma VOR’ı (Terminal VOR “TVOR”); 1.000 – 12.000 feet AGL irtifa ve 25 NM (Nautical Miles)menzil olarak sınıflandırılmaktadır.

    Ayrıca her VOR vericisi üç harften oluşan tanıtımını mors kodu ile yayınlar. Arzu edilen VOR istasyonunun bağlandığını anlamak için istasyonun mors kodu tanıtımı da kontrol edilir. Örnek:

     YALOVA VOR: Tanıtımı; YAA, Mors kodu tanıtımı (— - — —   - —   - —), frekansı; 117.7 MHz. Periyodik bakım esnasında vericinin tanıtım kodu çıkarılır veya tanıtım kodu olarak TEST harflerinden oluşan mors kodu (-—   -   - - -   —) yayınlanır.

Günümüzde VOR göstergesi hemen, hemen tüm uçaklarda bulunmaktadır. Bu gösterge uçağın VOR istasyonuna göre olan bilgilerini verir. Bu bilgiler doğru olarak değerlendirildiğinde uçuş başınızın VOR istasyonuna göre olan farklılığını hemen görebilirsiniz.

Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön seçicisi (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır.

    Kadranın üst kısmında yer alan sarı renkli ok işareti uçulan yönü, alt kısımda yer alan sarı renkli küçük ok işareti ise uçuş yönünün aksini,

    Den-dan/e-a (From/To) göstericisi uçağın VOR’a göre olan durumunu,

    Yön sapma göstericisinin (Course Deviation Indicator) orta noktadan sağa veya sola olan hareketi rotadan olan sapmayı (yön sapma noktalarındaki bir aralık 2 derecelik sapmaya eşittir.),

    ILS (Instument Landing System / Aletli İniş Sistemi) yaklaşmada süzülüş eğim göstericisi orta noktadan aşağıda ise yaklaşmanın yüksek, yukarıda ise alçak olarak yapıldığını gösterir.

ADF / Otomatik Yön Bulucu (Automatic Direction Finder) :    

    Otomatik yön bulucular (ADF) normal  olarak ikinci öncelikle kullanılan seyrüsefer yardımcılarıdır. VHF seyrüsefer sisteminin arızalanarak devre dışı kalması durumunda veya VHF sinyallerinin arazinin yapısı nedeniyle bloke edilmesi durumunda pilota seyrüseferle ilgili yararlı bilgileri sağlar. Ayrıca, aletle yapılan yaklaşmalarda ADF’in verdiği bilgilerden ikinci öncelikte olmak kaydıyla yararlanılır.

    NDB / Nondirectional Radio Beacon:                                     

    NDB vericileri düşük ve orta frekanslarda 190 – 535 kHz arasında yayın yaparlar. Düşük ve orta frekans dalgalarının yayılmaları VOR’lardaki gibi sınırlı olmadığından sinyaller çok alçak irtifalarda bile alınabilir.

    NDB’ler verici çıkış gücü ve alınış mesafesine göre dört grupta sınıflandırılırlar.

    Birinci grup; verici çıkış gücü 50 watt’dan az, menzili 25 mil,

    İkinci grup; verici çıkış gücü 50 – 1999 watt arasında, menzili 50 mil,

    Üçüncü grup; verici çıkış gücü 2.000 watt ve üzeri, menzili 75 mil,

    Dördüncü grup; Outher Marker ve Middle Marker vericilerinin çıkış gücü

                                 25 watt’dan az, menzili 15 mil.

    NDB’ler; ILS inişler hariç olmak üzere üç harften oluşan mors kodu tanıtımını yayınlar. ILS inişlerde normal olarak iki harften oluşan mors kodu ile tanıtılır.

Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön seçicisi (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır.

    Seçilen istasyonun frekansı bağlandıktan sonra ibre istasyonun bulunduğu yöne döner. Doğru istasyonun bağlandığını anlamak için mors kodu tanıtımı da kontrol edilmelidir. NDB’yi gösteren ibre göstergenin üst orta noktasına gelinceye kadar dönülür. NDB’ye yöneldikten  sonra, istasyona yaklaştıkça istasyon göstericisi göstergenin alt noktasına doğru hareket etmeye başlar. İstasyonun tam üzerine gelindiğinde ibre göstergenin alt orta noktasına gelir.

Hava-Yer Haberleşme cihazı:      

    Uçakların meydandan kalkışı, meydana inişi ve meydan civarındaki uçuşlarının düzenlenmesi uçuş emniyetinin sağlanması bakımından  çok önemlidir.

    Bu nedenle; her meydanda bir uçuş kontrol kulesi bulunur. Kontrol kuleleri, sorumluluğundaki meydanda kalkış- iniş yapacak ve hava trafik sahasında bulunan tüm uçakların hava trafiğini düzenler. Aynı zamanda, o meydanın hava trafik sahasında uçan bütün uçaklar kule kanalında birbirlerini dinleyerek takip ederler.

    Hava-yer konuşmalarının açık ve anlaşılır olması son derece önemlidir. Hecelemeyi gerektiren durumlarda uluslar arası havacılıkta kullanılan fonetik alfabeden yararlanılır. Fonetik alfabeyi oluşturan harf ve rakamlar aşağıdaki tabloda görülmektedir.

                                             ULUSLARARASI HAVACILIKTA KULLANILAN

                                                                          FONETİK ALFABE

       Örnek:

     “Tower, ECHO CHARLIE NINER FOUR FOUR NOVEMBER (EC944N), ready for take off.”

     “ECHO CHARLIE NINER FOUR FOUR NOVEMBER. clear takeoff runway TWO FOUR (24).”

    Günümüzde hemen, hemen bütün uçaklar iyi kalitede ve çok yüksek frekansta (Very High Frequency “VHF”) çalışan telsizle donatılmıştır. VHF-COM olarak tanımlanan bu cihazların kullanılması son derece kolay olup, VHF bandı yüksek kaliteli performansıyla havacılıkta iyi bir iletişim sağlar.

    Birçok VHF-COM cihazı aynı zamanda VHF seyrüsefer yardımcıları alıcısını da içerir. Tek parça olan bu cihazlar “COM/NAV” veya “NAV/COM” olarak tanımlanır.

Transponder:   

    Transponder cihazı hafif uçakların çoğunda bulunmaktadır. Bu cihaz uçakla ilgili bilgileri Hava Trafik Kontrol Radarı’na (Air Traffic Control Radar) gönderir. Bu bilgiler radar ekranında radar operatörü tarafından kolaylıkla izlenir.

Transponder cihazına arzu edilen kod numaraları, kod ayar düğmeleri ile kolaylıkla bağlanır. Uluslar arası havacılıkta kullanılan kod numaralarından; örneğin 7600 Telsiz arızasını ifade eder. Kod numarası bağlandıktan sonra cihaz çalıştırıldığında kod numarası ile ilgili bilgiler radar ekranında belirir ve radar operatörü uçağın karşılaştığı problemi anında değerlendirir.

ATIS:     

    İniş ve kalkış yapan uçakların yoğun olduğu meydanlarda Otomatik Terminal Bilgi Servisi (Automatic Terminal Information Service “ATIS”) meydan ve hava durumu ile ilgili bilgileri banttan yayınlayarak pilotları bilgilendirir.

    Meydan ve hava durumu bilgilerinde herhangi bir değişiklik olduğunda, banttaki kayıt yeni bilgilerle değiştirilerek güncelleştirilir.

Editör : Ercan ÇETİNERLER